Merhaba arkadaşlar,
Bugün, Kalorifer tesistı tasarımı konumuza bir virgül koymak istedim, nedeni ise yazı dizisinin ilerliyen bölümlerinde de işimize yarıyacağını düşündüğüm, mekanik tesisat projelerinde boru çapı seçimi ile ilgili pratik notlar vermek isteyişimdir. Bildiğiniz üzere mekanik tesisat projelerinde ısıtma klima soğutma tesisatları için proje tasarımları yaptığımızda, ısıl transfer için gerekli olan enerji taşınımımı genellikle soğutucu, ısıtıcı akışkanlar ile yapıyoruz.
Bu akışkanlar içerisinde çoğunlukla kullandığımız akışkanlar; su, hava, soğutucu gazlar vb dir. Bu yazımda özellikle sıhhi tesisat, kalorifer, yangın, havalandırma gibi tesisat disiplinleri için pratik boru çapı seçim tabloları ve abaklarını sizin dikkatinize sunucağım. Bu abaklar ile AutoCAD’de mekanik tesisat projeleri tasarlarken sıkça karşınıza çıkacak –acaba boru çapı ne olmalı- sorusuna bir cevap bulacaksınız. Gerçi bu soruyu sormadanda projelerini tasarlıyabilirsiniz, MTH için Proje Hesapları modülü, mekanik tesisatta proje hesapları olarak adlandırdığımız küçük hesaplara dahil 12 çeşit hesabı sizler için bir hesap makinesi kıvraklığında hesaplıyor zaten.
Öncelikle sıhhi tesisat için, boru çapı tablosu vermek istiyorum. Bildiğiniz üzere kullanma suyu boru çapı soğuk su ve sıcak su olmak üzere iki farklı kriter dikkate alınarak bulunuyor. Kullanma soğuk suyu için genellikle Yükleme birimi (YB) diye adlandırdığımız vitrifiyelerin 5 mSS akma basıncı altında vermiş oldukları maksimum su debisi dikkate alınıyor. Buna göre kullanma soğuk suyu tablosunu vermeden önce çeşitli vitrifiyelerin YB katsayılarına bakmakta fayda var.
| Vitrifiye | YB |
| Banyo – Duş | 2.5 |
| Eviye – Şofben | 1.0 |
| Çamaşır musluğu | 1.0 |
| Lavabo bide | 0.5 |
| Hela – Pisuar | 0.5 |
| Kurna | 2.5 |
| Bulaşık mak. Musluğu | 1.0 |
Yükleme Birimleri sistem debisininde boyutsuz bir katsayısı olduğunu düşünürsek, boru çapı ve hidrofor seçimlerinde de yükleme birimleri Lt/Sn. Birim dönüşümü yapılarak tesisatın ve yapının her hangi bir noktasındaki su ihtiyacı tespit edilebilir.
Q = 0.25 x √ YB
Bu formülde
Q (Lt/sn) Su debisi
0.25 Katsayı
YB Vitrifiye yükleme birimi katsayısı
Örnek olarak 125 YB olan hidrofor başlangıcındaki YB katsayısı 10 m3/h su debisine denk gelecektir.
Kullanma soğuk suyu tesisatında hız limitleri göz önüne alınarak hız, çap, basınç kaybı abaklarında yaklaşık olarak kullanılacak boru çapları tablosu aşağıdaki gibidir.
| YB | Çap |
| 1.5 ‘e kadar | ½” |
| 6.0 | ¾” |
| 15 | 1” |
| 41 | 1 ¼” |
| 150 | 1 ½” |
| 250 | 2” |
| 800’e kadar | 2 ½” |
Kullanma sıcak suyunda ise Musluk Birimi (MB) olarak adlandırılan katsayıları kullanıyoruz. Bu katsayılar ise YB ile aynı mantıkta hazırlanmış olup, kullanma sıcak suyunda tercih edilen 65 °C sıcaklığa göre çeşitli faktörler ile YB ‘lerin düzeltilmiş halidir. Buna göre çeşitli kullanma yerleri ve vitrifiyelerdeki MB tablosu şöyle oluşuyor.
| Vitrifiye | MB |
| Banyo – Duş | 2.0 |
| Eviye – Şofben | 1.0 |
| Çamaşır musluğu | 1.0 |
| Lavabo bide | 0.5 |
| Kurna | 2.0 |
Yine MB katsayılarına göre kullanma sıcak suyu tesisatlarında, sistem üzerindeki minumum ve maksimum hızlar göz önüne alınarak çap tablosu aşağıdaki gibi tercih edilebilir.
| MB | Çap |
| 1.5 ‘e kadar | ½” |
| 4.5 | ¾” |
| 12 | 1” |
| 25 | 1 ¼” |
| 40 | 1 ½” |
| 50 | 2” |
| 100 | 2 ½” |
| 150 ‘ye kadar | 3” |
Kullanma sıcak suyunda eğer bir boyler cihazı ve sirkülasyon devreside varsa pratik olarak sirkülasyon hattının çapınında aynı yerdeki kullanma sıcak suyu hattının çapını kullanarak tahmin edebiliriz. Bunu için aşağıdaki kullanma sıcak suyu sirkülasyon hattı boru çapı tablosunu kullanabiliriz.
| Kullanma sıcak su hattı çapı | Sirkülasyon hattı çapı |
| ½” | ½” |
| ¾” | ½” |
| 1” | ½” |
| 1 ¼” | ¾” |
| 1 ½” | 1” |
| 2” | 1 ¼” |
| 2 ½” | 1 ½” |
| 3” | 2” |
Kalorifer tesisatlarında boru çapı ve basınç kaybı değerleri yine kesin hesap ile yapılması gerekmekte olup, pratik olarak 90/70 rejimli bir sistemde tesisat üzerindeki klasik su hızları düşünülerek dikişli borular için aşağıdaki çap tablosu kullanılabilir. Isıl yükleri tarif etmekte kullandığımız MKS birim sistemi Kcal/h ve SI birim sistemi Watt değerlerine göre tespit edilen hat yüklerinden boru çapı tahmini yapabiliriz.
| Kcal/h | Çap |
| 2,479 ‘a kadar | ½” |
| 5,999 | ¾” |
| 11,999 | 1” |
| 23,999 | 1 ¼” |
| 34,999 | 1 ½” |
| 69,000 | 2” |
| 114,999 | 2 ½” |
| 164,999 | 3” |
| 249,999 | 4” |
| 600,000 | 5” |
| 600,000 yukarısı | 6” |
Bu tablo 90/70 °C çalışma rejimine ait, 20°C dt ile çalışan bir sisteme aittir. Bu tabloyu soğutma suyuna uygulamak isterseniz değerleri 20’ye bölüp, soğutma sisteminizin dt değeri ile çarpmanız yeterli olacaktır. ;)
Sanırım bukadar tablo şimdilik yeterli olacak. Bir dahaki yazımda Pissu hatları, yangın ve hava kanallarının çaplandırılması ile ilgili pratik bilgiler vermeye çalışacağım, yanlız bütün yazılarımda belirttiğim gibi bu yazıda geçen tabloların tümü konu hakkında bir fikir vermesi açısından ve pratiklikleri yüzünden burada zikredilmiştir. Tüm mekanik tesisat hesapları işin boyutu ne olursa olsun “Kesin Hesap” mantığı ile hazırlanmalıdır. Bu konularda zorlanıyorsanız MTH – Mekanik Tesisat Hesapları yazılımı size en büyük yardımı sunacaktır.
Hoşçakalın.
