Merhaba arkadaşlar,
Bugünkü yazımızda kolon şemalarında çok önemli olan çizgi tipleri ve boru hatları çaplandırılmasından bahsedeceğiz.
Sıhhi tesisat işlerinde genellikle kullanma suları için galvaniz (TS 1258) veya plastik esaslı PPRC/PE (TSE 11451) türü borular kullanılır. Pissuların uzaklaştırılmasında ise PVC esaslı borular (TS 275-1) tercih edilir. Sıhhi tesisat da dahil olmak üzere kolon şeması hazırlarken vitrifiyelerden ve cihazlardan gidiş ve dönüş borularının merkezi sisteme bağlandığı yere kadar bir çok noktada, çizim üzerinde geçişler ve atlamalar olabilir, farklı amaç ve tiplerdeki boru hatlarında meydana gelen bu karmaşanın giderilmesi gerekir. Bu gibi durumlarda projeyi okuyacak kişinin işlerinin kolaylaştırılması açısından boru hatlarının sınıflandırılması ve etiketlendirilmesinde fayda vardır.
Boru hatlarının sınıflandırılma ve etiketlendirilmesi için ülkemizde ve dünyada çeşitli normlar mevcuttur. Graphics Symbols for pipe fittings, valves and piping [ANSI 232.2.3-3-1949], Graphics Symbols for Heating, Ventilating, and air conditioning [ASME Y32.2.4-49], American standart abbreviations for use on drawings and text (ASME Y1.1-72], Graphics symbols for plumbing fixtures for diagrams used in architectural and building construction [ASME Y32.4-77] isimlerindeki çizimlerde kullanılacak grafik semboller standartları bizim başucu başvuru kaynağımız olacaktır. Özellikle ilgili TS ve DIN normlarının haricinde mekanik tesisat projelendirilmesinde sıkça başvurulan ASHRAE’nin standartlarında geçtiği üzere ısıtma, iklimlendirme ve soğutma ve sıhhi tesisatlarda aşağıda listesi verilen borulama etiketlerine sadık kalınırsa, hazırlanan projenin dünya standartlarını ifade etmesi sağlanabilir.
Genel destek dizini altında bulunan acad.lin dosyası AutoCAD yazılımında kullanılan çizgi tiplerinin özelliklerinin belirlendiği ve saklandığı bir yerdir. Herhangi bir kelime işlemci editör ile bu dosya içerisine ekleyeceğimiz bir kaç çizgi tipi ile hazırlayacağımız projelerde bizde uluslararası normları yakalamış olacağız.
;; Mekanik Tesisat çizgi tipleri
;;
;; Bu kısımda belirtilen çizgi tipleri
;; özellikle Mekanik Tesisat Proje tasarımlarında
;; kullanılan çizgi tiplerini kapsar
;; Graphics Symbols for pipe fittings, valves and piping [ANSI 232.2.3-3-1949]
;; Graphics Symbols for Heating, Ventilating, and air conditioning [ASME Y32.2.4-49]
;; American standart abbreviations for use on drawings and text (ASME Y1.1-72]
;; Graphics symbols for plumbing fixtures for diagrams used in architectural and building construction [ASME Y32.4-77]
;;
;; yayınlanrında özetlenmiştir.
;;
*MT_YUKSEKBASINCLIBUHAR,Yüksek basınçlı buhar ----HPS----HPS----
A,.5,-.2,["HPS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ORTABASINCLIBUHAR,Orta basınçlı buhar ----MPS----MPS----
A,.5,-.2,["MPS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ALCAKBASINCLIBUHAR,Alçak basınçlı buhar ----LPS----LPS----
A,.5,-.2,["LPS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_YUKSEKBASINCLIKONDENS,Yüksek basınçlı kondens ----HPC----HPC----
A,.5,-.2,["HPC",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ORTABASINCLIKONDENS,Orta basınçlı kondens ----MPC----MPC----
A,.5,-.2,["MPC",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ALCAKBASINCLIKONDENS,Alçak basınçlı kondens ----LPC----LPC----
A,.5,-.2,["LPC",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_BUHARKAZANIBLOFU,Buhar kazanı blöfü ----BBD----BBDS----
A,.5,-.2,["BBD",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_BASINCLIKONDENSHATTI,Basınçlı kondens hattı ----PC----PC----
A,.5,-.2,["PC",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_VAKUMPOMPASICIKISI,Vakum pompası çıkışı ----VPD----VPD----
A,.5,-.2,["VPD",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ILAVESU,İlave su ----MU----MU----
A,.5,-.2,["MU",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ATMOSFERIKHAVALIK,Atmosferik havalık ----ATV----ATV----
A,.5,-.2,["ATV",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_FUELOILDESARJI,Fuel-oil deşarjı ----FOD----FOD----
A,.5,-.2,["FOD",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_FUELOILOLCMEALETI,Fuel-oil ölçme aleti ----FOG----FOG----
A,.5,-.2,["FOG",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_FUELOILEMME,Fuel-oil emme ----FOS----FOS----
A,.5,-.2,["FOS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_FUELOILDONUS,Fuel-oil dönüş ----FOR----FOR----
A,.5,-.2,["FOR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_FUELOILTANKIHAVALIGI,Fuel-oil tankı havalığı ----FOV----FOV----
A,.5,-.2,["FOV",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_DUSUKSICAKLIKTAKISICAKSUGIDISI,Düşük sıcaklıktaki sıcak su gidişi ----HWS----HWS----
A,.5,-.2,["HWS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ORTASICAKLIKTAKISICAKSUGIDISI,Orta sıcaklıktaki sıcak su gidişi ----MTWS----MTWS----
A,.5,-.2,["MTWS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_YUKSUKSICAKLIKTAKISICAKSUGIDISI,Yüksek sıcaklıktaki sıcak su gidişi ----HTWS----HTWS----
A,.5,-.2,["HTWS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_DUSUKSICAKLIKTAKISICAKSUDONUSU,Düşük sıcaklıktaki sıcak su dönüşü ----HWR----HWR----
A,.5,-.2,["HWR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ORTASICAKLIKTAKISICAKSUDONUSU,Orta sıcaklıktaki sıcak su dönüşü ----MTWR----MTWR----
A,.5,-.2,["MTWR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_YUKSUKSICAKLIKTAKISICAKSUDONUSU,Yüksek sıcaklıktaki sıcak su dönüşü ----HTWR----HTWR----
A,.5,-.2,["HTWR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_BASINCLIHAVA,Basınçlı hava ----A----A----
A,.5,-.2,["A",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_VAKUM(HAVA),Vakum (hava) ----VAC----VAC----
A,.5,-.2,["VAC",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SOGUTUCUDEŞARJ,Soğutucu deşarj ----RD----RD----
A,.5,-.2,["RD",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SOGUTUCUEMME,Soğutucu emme ----RS----RS----
A,.5,-.2,["RS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SALAMURAGIDIS,Salamura gidiş ----B----B----
A,.5,-.2,["B",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SALAMURADONUS,Salamura dönüş ----BR----BR----
A,.5,-.2,["BR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_YOGUSTURUCUSUYUGIDISI,Yoğuşturucu suyu gidişi ----C----C----
A,.5,-.2,["C",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_YOGUSTURUCUSUYUDONUSU,Yoğuşturucu suyu dönüşü ----CR----CR----
A,.5,-.2,["CR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SOGUTULMUSSU(CHILLER)GIDIS,Soğutulmuş su (chiller) gidiş ----CWS----CWS----
A,.5,-.2,["CWS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SOGUTULMUSSU(CHILLER)DONUS,Soğutulmuş su (chiller) dönüş ----CWR----CWR----
A,.5,-.2,["CWR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_DOLDURMAHATTI,Doldurma hattı ----FILL----FILL----
A,.5,-.2,["FILL",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_NEMLENDIRICIHATTI,Nemlendirici hattı ----H----H----
A,.5,-.2,["H",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SICAK/SOGUTULMUSSUGIDIS,Sıcak/soğutulmuş su gidiş ----HCS----HCS----
A,.5,-.2,["HCS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SICAK/SOGUTULMUSSUDONUS,Sıcak/soğutulmuş su dönüş ----HCR----HCR----
A,.5,-.2,["HCR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_SOGUTUCUAKISKAN,Soğutucu akışkan ----RL----RL----
A,.5,-.2,["RL",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ISIPOMPASISUYUGIDIS,Isı pompası suyu gidiş ----HPWS----HPWS----
A,.5,-.2,["HPWS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ISIPONPASISUYUDONUS,Isı pompası suyu dönüş ----HPWR----HPWR----
A,.5,-.2,["HPWR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_PISSU,Pissu ----SAN----SAN----
A,.5,-.2,["SAN",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_YAGMURSUYU,Yağmur suyu ----ST----ST----
A,.5,-.2,["ST",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_KONDENSDRENAJI,Kondens drenajı ----CD---CD----
A,.5,-.2,["CD",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_HAVALIK,Havalık __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ _
A,.5,-.25
*MT_SOGUKSU,Soğuk su __ . __ . __ . __ . __ . __ . __ . __
A,.5,-.25,0,-.25
*MT_SICAKSU,Sıcak su ____ . . ____ . . ____ . . ____ . . ____
A,.5,-.25,0,-.25,0,-.25
*MT_SICAKSUSIRKULASYON,Sirkülasyon ____ ... ____ ... ____
A,.5,-.25,0,-.25,0,-.25,0,-.25
*MT_GAZ,Gaz ----G----G----
A,.5,-.2,["G",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_ASIDIKATIK,Asidik atık ----A----A----
A,.5,-.2,["A",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_DRENAJ,Drenaj ----D----D----
A,.5,-.2,["D",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
;; Bu kısımda belirtilen çizgi tipleri
;; özellikle Mekanik Tesisat Proje tasarımlarında
;; kullanılan çizgi tiplerini kapsar
;; belli bir standardı gözetmeden projelerde çok kullanılan
;; ve günlük konuşma dilimizdeki çizgi tiplerini katagorize eder
;;
*MT_DOGALGAZ,Gaz ----DG----DG----
A,.5,-.2,["DG",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_FANCOILHATTIGIDIS,Fan-coil hattı gidiş ----FCG----FCG----
A,.5,-.2,["FCG",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_FANCOILHATTIDONUS,Fan-coil hattı dönüş ----FCD----FCD----
A,.5,-.2,["FCD",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_KALORIFERHATTIGIDIS,Kalorifer hattı gidiş ----KALG----KALG----
A,.5,-.2,["KALG",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_KALORIFERHATTIDONUS,Kalorifer hattı dönüş ----KALD----KALD----
A,.5,-.2,["KALD",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_KLIMASANTRALIISITMAGIDIS,Klima santrali ısıtma gidiş ----AHUHS----AHUHS----
A,.5,-.2,["AHUHS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_KLIMASANTRALIISITMADONUS,Klima santrali ısıtma dönüş ----AHUHR----AHUHR----
A,.5,-.2,["AHUHR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_KLIMASANTRALISOGUTMAGIDIS,Klima santrali ısıtma gidiş ----AHUCS----AHUCS----
A,.5,-.2,["AHUCS",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
*MT_KLIMASANTRALISOGUTMADONUS,Klima santrali ısıtma dönüş ----AHUCR----AHUCR----
A,.5,-.2,["AHUCR",STANDARD,S=.1,R=0.0,X=-0.1,Y=-.05],-.2
Sıhhi tesisat kolon şemalarında boru tipleri ve etiketlendirilmeleri kadar ilgili hatların çaplandırılması da büyük hassasiyet içerisinde yapılmalıdır. Gereğinden küçük seçilen çaplar tesisatta titreşim, gürültü, aşınma gibi istenmeyen durumlara sebebiyet vereceği gibi, gereğinden büyük seçilen pompalar ve sirkülatörler ile de işletme maliyetlerini arttırıcı bir etken olacaktır. Gereğinden büyük seçilen çaplar ise, düşük akışkan hızlarına, kireçlenme, gereksiz su sarfiyatı, yüksek ilk yatırım maliyeti, vb. İstenmeyen durumlara sebebiyet verebilir. Sıhhi tesisat ve diğer tesisat disiplinlerinde uygulanması gereken en akılcı çaplandırma yöntemi hız düşüm metodudur. Hız düşüm metodunda tüm hatlar ve tüm hızlar belli kriterler içinde kalacağından düşük basınç kaybı, kendinden reglajlı basınç ayarı gerektirmeyen hatlar dizayn edilebilir.
Şekilde görüldüğü üzere boru çapı seçimi aslında imalata yönelik olmakla beraber akışkanların transferinde kullanılan pompa, sirkülatör ve hidroforların seçiminde de kullanılmaktadır. Kritik devre olarak adlandırılan ve tesisatın en çok basınç düşümü yaratan kesimini bulmak için yaptığımız bu işlemde hattın yükü, çapı ve diğer özellikleri hesaplar sırasında kullanılır. Bu hatları tarif etmenin en basit yolu ise hatlara isimler/numaralar vermektir
Boru çaplandırmasında en çok kullanılan yöntemlerden bir tanesini de tablo tavsiyesi diye adlandırabileceğimiz bir yöntem oluşturur. Bu yöntem hız düşüm metodunun basitleştirilmiş bir halidir diyebiliriz. Gerçekte her proje için yeniden optimize edilmesi gerekirken ihmal edilen bu yöntemde de çok hızlı bir şekilde kolon şeması çaplandırılması yapılabilir.
Bu yöntemin özünde belli yüklerin belli çaplara tekabül etmesi sistemine dayanan bir tablo oluşturulur. Aşağıdaki örnek tablo kullanma soğuksu hatları için dizayn edilmiştir.
| Min yük | Max yük | Boru çapı |
| 0 | 1.5 | ½” |
| 2 | 6 | ¾” |
| 6.5 | 15 | 1” |
| 15.5 | 41 | 1 ¼” |
| 41.5 | 150 | 1 ½” |
| 150.5 | 250 | 2” |
| 250.5 | 800 | 2 ½” |
Daha önce belirttiğimiz üzere çaplandırmada esas, tesisatın genel şekline bakarak akışkan hızları tayin edilmesi ve bu hızlara denk gelen yüklerin oluşturduğu debilerden yola çıkarak boru çapı hesabı yapılmasıdır. MMO yayınlarında geçen boru çapı basınç kaybı hesaplarının çabuk ve basit şekilde yapılabilmesi için çeşitli yöntemler mevcuttur. Bu yöntemler içerisinde en uygun olanı bizce MTH – Mekanik tesisat hesapları paket yazılımının bir modülü olan MTH08 Proje hesapları modülüdür. Bu modülün çalışma prensibi tesisatı oluşturan hatların yazılıma tanıtılması ve bu işlem ardından en uygun boru çapı ve buna bağlı basınç düşümü değerinin hesaplanmasıdır.
Sevgili arkadaşlar, bir dahaki yazımda hava kanalı tasarımı ile ilgili bilgiler vermeye çalışacağım, hoşçakalın.
