Osmanlıda Birim Sistemler

Merhaba arkadaşlar;

Bugün tarih sahnesinden sancılı bir şekilde çekilen, Avrupanın hasta adamı Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan birim sistemlere kısa bir bakış yapacağız. Bir devlet ne kadar büyür ve genişlerse oteriter ve hantal olur. Osmanlı imparatorluğu için de durum böyleydi. Lojistik ve siyasal olarak fetihler dünyası kapanmış ve dünya bir siyaset arenasına dönmüştü. Çok milliyetli ve teknolojik olarak özürlü imparatorluk doğal olarak bir paylaşım mücadelesinin ortasında kaldı.

Tüm sebebler ile birlikte işin teknoloji ve ilerleme kısmına baktığımızda her alanda olduğu gibi birim sistemlerde de büyük bir karışıklık ve standart dışılık olduğu göze çarpıyor. sarayda kullanılan uzunluk ve çarşıda kullanılan uzunluklar arasında bile farklılıklar vardı. Böylece tarihiminiz şanlı sayfaları arasına ders alınması gereken ibretlik sayfalar da serpiştirilmiş oldu.

Cumhuriyet öncesi ölçü karmaşası vardı ve herkes farklı ölçü birimine göre hareket edebiliyordu. Bu da ölçü birimlerindeki karmaşalığı ortaya çıkarıyordu. Ayrıca dış ticarette de farklı ölçü birimlerinin kullanıyor olması ticareti zorlaştırıyordu. Hem dış ticaretin kolaylaştırılması hemde ülke içinde ölçü birliğinin sağlanması için ağırlık ve uzunluk ölçüleri değiştirildi.

Onlu yönteme uygun uzunluk ve ağırlık ölçüleri 26 Mart 1931 tarihinde çıkarılan 1782 Sayılı Kanunla kullanıma girdi.

Şimdi Osmanlı da kullanılan birim sistem karışıklığına örneklerle bakalım.


Uzunluk ölçüleri ;

Uzunluk ölçü birimi olarak “arşın” kullanılmış olmakla beraber çarşı arşını ile mimar arşını ( Zira-ı Mimari / Zira ) ve dolayısıyla alt birimleride birbirinden farklıdır.

Çarşı ölçüleri

1 Arşın 06858 mt.
1 Rub (urub) 00857 mt. (1/8 Arşın)
1 Kerrab (Kirâh) 00428 mt. (1/16 Arşın)
1 Endaze 06525 mt.


Mimar ölçüleri

1 Arşın (Zira) 0757738 mt.
1 Parmak (1/24 zira) 0031572 mt.
1 Hat (1/12 parmak) 0002631 mt.
1 Nokta (1/12 hat) 0000219 mt.

Çarşı ölçü birimi ve 6858 cm’e karşılık gelen Arşın ölçü birimi ile yine bir çarşı ölçü birimi olan ve 6525 cm’e karşılık gelen Endaze ölçüleri birbirlerine çok yakın değerlerdedir.

Ağırlık ölçüleri ;

1 Çeki (4 Kantar) 22579832 kg.
1 Kantar (44 Okka) 5644958 kg.
1 Batman (6 Okka) 769767 kg.
1 Okka/Kıyye (400 Dirhem) 1282945 kg.
1 Dirhem 32073625 gr.
1 Miskal 45819464 gr.
7 Miskal (10 Dirhem) 32073625 gr.
1 Denk (1/4 Dirhem) 080184 gr.
1 Kırat (1/4 denk) 020046 gr.
1 Buğday (1/4 kırat) 005011 gr.



Su Debisi;

1 Hilal 05625 lt/Dak. (Günde-081 m3)
Çuvaldız 1125 lt/Dak. (Günde-162 m3)
1 Masura 45 lt/Dak. (Günde-648 m3)
1 Kamış 9 lt/Dak. (Günde-1296 m3)
1 Lüle 36 lt/Dak. (Günde- 5184 m3 ~ 52 m3)

Hacim ölçüleri

Nitelik↓ Birim↓ Modern Denkliği↓
hacim kile (İstanbul) 0.037 m3 = 37 lt.
hacim şinik 0.00925 m3 = 9.25 lt.

Alan Ölçüleri ;
1 Hektar = ( 11 Dönüm ) = 10.105,337 m2 = ( 17.600 zirakare )
1 Dönüm = ( 4 Evlek ) = 918,667 m2 = ( 1.600 zirakare ) = ( 40 x 40 zira )
1 Evlek = 229,666 m2 = ( 400 zirakare ) = ( 20 x 20 zira )
1 Zirakare= 0,57416 m2
alan dönüm (büyük) 2720 m2
alan dönüm (eski) 919 m2

Bir daha ki yazıda buluşmak üzere, hoşçakalın.